Bölüm 1: Özet
Kumar, özellikle çevrimiçi formatıyla, Türkiye’nin genç nesli için en acil halk sağlığı sorunlarından birine hızla dönüşmektedir. Türkiye’nin önde gelen bağımlılıkla mücadele kuruluşu Yeşilay’dan gelen veriler, eşi benzeri görülmemiş bir eğilime işaret etmektedir: Kumar bağımlılığı, yardım başvurularının sayısında uyuşturucu bağımlılığını geride bırakarak, bağımlılık davranışları manzarasında temel bir değişimin sinyalini vermektedir. Bu kriz, katı yasal yasaklamayı etkisiz yasa uygulamasıyla birleştiren paradoksal bir düzenleyici ortam ve reşit olmayanlara yasa dışı kumar platformlarına neredeyse sınırsız erişim sağlayan yaygın bir dijital ekosistem de dahil olmak üzere bir dizi faktör tarafından körüklenmektedir. Bu olgunun sonuçları, depresyon ve sosyal uyumsuzluk gibi ciddi psikososyal bozuklukların yanı sıra hem bireysel hem de ulusal düzeyde önemli ekonomik zararları kapsayan yıkıcı bir nitelik taşımaktadır. Bu makale, Türk gençliği arasında kumar bağımlılığının epidemiyolojisi, nedenleri ve sonuçlarının kapsamlı bir analizini sunmaktadır. Sonuç olarak, bu krizin üstesinden gelmek için çok sektörlü, teknolojik olarak sağlam ve önleme odaklı bir ulusal stratejinin acilen geliştirilmesi ve uygulanması gerektiği savunulmaktadır.
Bölüm 2: Giriş: Türk Gençliği Arasında Yeni Bir Salgın
2.1 Sorunun Tanımı
Kumar bağımlılığı veya ludomani, klinik olarak anlamlı bozulma ve sıkıntıya yol açan, kalıcı ve tekrarlayan uyumsuz kumar davranışlarıyla karakterize bir davranışsal bağımlılık olarak tanınmaktadır. Bu bozukluk, kumarla meşgul olma, istenen heyecanı elde etmek için bahisleri artırma ihtiyacı, oyunu kontrol etme veya durdurma konusunda başarısız girişimler ve sorunlardan veya olumsuz duygulardan kaçış mekanizması olarak kumar oynama gibi semptomları içerir. Küresel bağlamda, büyük ölçüde dijitalleşme ve çevrimiçi platformların erişilebilirliği nedeniyle gençler arasında kumar oynama yaygınlığında bir artış gözlemlenmektedir. Ancak Türkiye’deki durum, ayrı bir bilimsel analiz gerektiren özellikle endişe verici bir nitelik kazanmaktadır.
2.2 Yeşilay’dan Gelen Endişe Verici Sinyal
Krizin tırmandığının en önemli kanıtı, Yeşilay Başkanı Doç. Dr. Mehmet Dinç’in açıklaması oldu. Türkiye Büyük Millet Meclisi Çocuk Hakları Komisyonu’nda konuşan Dinç, kumar bağımlılığının, kuruluş tarihinde ilk kez yardım başvurusu sayısında uyuşturucu bağımlılığını geçtiğini bildirdi. Kuruluş tarafından sunulan istatistikler bu endişe verici eğilimi doğrulamaktadır: Kumar bağımlılığıyla ilgili başvuruların oranı 2020’de %24’ten 2024’te %36’ya yükselmiştir. Bu istatistiksel değişim, sadece rakamlardaki bir değişiklik değil, ulusun sağlığına yönelik tehditlerde temel bir dönüşümün göstergesidir. Dijital davranışsal bağımlılıkların, özellikle gençler arasında, geleneksel psikoaktif madde bağımlılıklarından daha yaygın ve görünür hale geldiğini göstermektedir. Akıllı telefonların yaygınlaşması ve her yerde internet erişimi, bağımlılığın gelişmesi için artık uyuşturucuda olduğu gibi fiziksel tedarik zincirlerine ihtiyaç duyulmayan bir ortam yaratmıştır; sadece dijital bir bağlantı yeterlidir. Dolayısıyla, Yeşilay’ın verileri, mevcut halk sağlığı altyapısının ve devlet politikasının, daha çok kimyasal bağımlılıklarla mücadeleye odaklanmış olması nedeniyle, teknoloji kaynaklı bir sosyal krizin gerisinde kalmış olabileceğinin bir sinyali olarak hizmet etmektedir.
2.3 Makalenin Amaçları ve Yapısı
Bu makalenin amacı, Türkiye’deki genç nesil üzerinde kumarın etkisine dair kapsamlı bir bilimsel analiz yapmaktır. Çalışmada sırasıyla epidemiyoloji ve genç oyuncu profili; bağımlılığın psikososyal ve ekonomik sonuçları; sorunun katalizörü olarak dijital ortamın rolü; düzenleyici politikanın paradoksları; ve mevcut önleme ve tedavi önlemleri ele alınmaktadır. Makale, bu zorluğa kapsamlı bir yanıt oluşturmak için stratejik öneriler geliştirilerek son bulmaktadır.
Bölüm 3: Epidemiyoloji ve Türkiye’deki Genç Oyuncu Profili
3.1 Yaygınlık ve Sorunlu Kumar Oynama Göstergeleri
Parçalı da olsa ampirik veriler, Türk gençliği arasında kumar oynamanın yaygınlığına dair endişe verici bir tablo çizmektedir. 2024 yılında Türkiye’de 15 yaş ve üzeri nüfusu kapsayan bir araştırma, katılımcıların %6,81’inin hayatlarında en az bir kez kumar oynadığını göstermiştir. İstanbul’daki ergenler (12-18 yaş) arasında yapılan daha odaklı bir araştırma, %12,4’ünün çevrimiçi bahis oynadığını ve %2,9’unun bahis bağlamında sorunlu internet kullanıcısı olarak sınıflandırıldığını ortaya koymuştur. Bu rakamlar, ergenler arasında sorunlu çevrimiçi kumar yaygınlığının metodolojiye bağlı olarak geniş bir aralıkta (%0,77 ila %57,5) değişebileceğini, ancak teşhis edilmiş kumar bozukluğunun genellikle ergenlerin %0,89-%1’inde görüldüğünü gösteren uluslararası sistematik incelemelerin verileriyle tutarlıdır. Türk örneklemi için araştırma araçlarının geçerliliği, özellikle üniversite öğrencileri için Sorunlu Kumar Şiddet İndeksi’nin (PGSI-T) Türkçe versiyonunun uyarlanması gibi psikometrik çalışmalarla doğrulanmıştır.
3.2 İlk Deneyim Yaşı ve Risk Faktörleri
Kumara başlama yaşının son derece düşük olması özel bir endişe kaynağıdır. Yeşilay’ın verilerine göre, bağımlılık genellikle 15 yaşına kadar oluşmakta, internet bağımlılığı da dahil olmak üzere teknolojiyle ilişkili bağımlılıklar ise 12 yaş gibi erken bir dönemde başlayabilmektedir. Araştırmalar bu endişeleri doğrulamaktadır: Sorunlu kumar davranışı gösteren ergenlerin neredeyse dörtte biri, 10 ila 12 yaşları arasında çevrimiçi bahis oynamaya başlamıştır. Daha geniş bir çalışmada, ilk kumar deneyimi yaşı 6 ila 41 arasında değişmektedir.
Risk faktörlerinin analizi, net demografik ve sosyal ilişkileri ortaya koymaktadır:
- Cinsiyet: Erkekler, kadınlara göre kumar oynamaya önemli ölçüde daha yüksek düzeyde katılım göstermektedir. Bu eğilim hem genel popülasyonda hem de gençler arasında gözlemlenmektedir. Üniversite öğrencileri arasında yapılan bir araştırma, erkeklerin %60’ının spor bahisleri oynadığını, kadınlarda ise bu oranın %14,4 olduğunu göstermiştir.
- Sosyal statü: Kumar, evli insanlara göre bekar insanlar arasında daha yaygındır.
- Akran etkisi: Sosyal çevre kilit bir rol oynamaktadır. Bir çalışmada, sorunlu kumar davranışı olan tüm ergenlerin, çevrimiçi bahis oynayan birini tanıdığı ve bunların çoğunlukla arkadaşları olduğu görülmüştür.
3.3 Tercih Edilen Kumar Türleri
Kumar oynayanlar arasında en popüler türler spor bahisleri (%55,4), milli piyango (%42,2) ve sayısal loto (%34,6) oyunlarıdır. Spor bahislerinin baskınlığı özel bir önem taşımaktadır, çünkü gençlerin bu tür kumara erişimi temel olarak yasa dışı çevrimiçi platformlar aracılığıyla gerçekleşmektedir, bu da herhangi bir kontrol ve oyuncu koruma mekanizmasının olmaması nedeniyle riskleri artırmaktadır.
| Tablo 1: Türkiye’de Gençler Arasında Kumar Oynama ile İlgili Temel Epidemiyolojik Veriler | ||||
| Araştırma/Kaynak | Örneklem | Kumar Yaygınlığı | Sorunlu Kumar Yaygınlığı | Temel Bulgular |
| Psychiatry and Clinical Psychopharmacology, 2024 | 15+ yaş Türk vatandaşları (n=5008) | %6,81’i hayatında en az bir kez oynamış | Belirtilmemiş | İlk deneyim yaşı 6’dan başlıyor; Erkekler > Kadınlar; En popüler tür spor bahisleri (%55,4) |
| ResearchGate, 2018 | İstanbul’da 12-18 yaş arası ergenler (n=6116) | %12,4’ü çevrimiçi bahis oynamış | %2,9’u bahis için sorunlu internet kullanıcısı olarak sınıflandırılmış | Çevrimiçi bahse başlama yaşı 10-12; Erkekler > Kadınlar; Güçlü akran etkisi |
| Addicta, 2020 | Üniversite öğrencileri (n=182) | Örneklemin %100’ü son bir yılda en az bir kez oynamış | Belirtilmemiş (ölçek geçerlilik çalışması) | PGSI-T İndeksi, Türk öğrencilerde sorunlu kumarı değerlendirmek için geçerli bir araçtır |
Bölüm 4: Kumar Bağımlılığının Psikososyal ve Ekonomik Sonuçları
4.1 Ruh Sağlığı Üzerindeki Etkisi
Kumar bağımlılığı, gençlerin ruh sağlığı üzerinde yıkıcı bir etkiye sahiptir. Araştırmalar, bağımlılık davranışı ile özellikle oyunlara erişimin olmadığı veya kayıpların yaşandığı durumlarda stres, sinirlilik ve depresyon dahil olmak üzere olumsuz duygusal durumlar arasında doğrudan bir ilişki olduğunu göstermektedir. Uluslararası veriler, gençlerde sorunlu çevrimiçi kumar oynamanın artan depresyon, anksiyete bozuklukları ve eşlik eden psikoaktif madde kullanımı riski ile ilişkili olduğunu doğrulamaktadır. Bu korelasyon Türkiye bağlamında da teyit edilmektedir: bir araştırma, kumar oynayan kişilerin, oynamayanlara kıyasla önemli ölçüde daha sık tütün, alkol ve diğer maddeleri kullandığını göstermiştir.
4.2 Sosyal Uyumsuzluk ve Ailevi Sorunlar
Kumar bağımlılığının sonuçları, bireysel ruh sağlığının çok ötesine geçerek ciddi sosyal uyumsuzluğa ve aile ilişkilerinin yıkılmasına yol açmaktadır. Eski bağımlıların tanıklıkları, “eğlence için” yapılan küçük bir bahsin nasıl yıllarca süren ve aileleri yıkan bir mücadeleye dönüşebileceğini göstermektedir. Kumar, genellikle evlilikteki sorunlar da dahil olmak üzere yaşam zorluklarından kaçmak için uyumsuz bir başa çıkma mekanizması olarak kullanılır ve bu da bir kısır döngü yaratır: sorunlar oyuna, oyun ise sorunların daha da kötüleşmesine yol açar. Bu durum sosyal izolasyona, yakınların güveninin kaybına ve sosyal bağların kopmasına neden olur.
4.3 Finansal Çöküş ve Ekonomik Zarar
Finansal sonuçlar, kumar bağımlılığının en belirgin ve yıkıcı yönlerinden biridir. Temel tanı kriterlerinden biri, kişinin imkanlarının ötesinde para harcamasıdır, bu da kaçınılmaz olarak borç birikimine ve finansal istikrarsızlığa yol açar. Henüz istikrarlı bir geliri ve finansal okuryazarlığı olmayan gençler için bu, feci sonuçlara yol açabilir. Türkiye’deki ekonomik istikrarsızlık koşullarında, yasa dışı platformlar tarafından aktif olarak teşvik edilen “kolay para” vaadi, sınırlı ekonomik beklentilere sahip gençler için özellikle cazip hale gelmektedir. Bu da onları yırtıcı pazarlamaya karşı daha savunmasız kılmaktadır.
Gençler arasında en popüler olan kumar türlerinin yasa dışı olması nedeniyle, gençler tamamen korumasız bir durumda kalmaktadır. Tüketici haklarını koruma, sorumlu oyun ve düzenlenmiş kredi sistemleri mekanizmalarının olmaması, onların sadece para kaybetmekle kalmayıp, bu parayı düzenlenmemiş bir karaborsada kaybettikleri anlamına gelir. Bu durum sosyal zararı artırır ve borç batağından çıkmayı önemli ölçüde daha tehlikeli hale getirir. Makroekonomik düzeyde de sorunun boyutu devasadır. Tahminlere göre, tüm bağımlılık türleri Türkiye ekonomisine yıllık 78 milyar ABD dolarına mal olmaktadır ve artan kumar salgını bu rakama giderek daha önemli bir katkı sağlamaktadır. Türkiye’de özel tedavinin maliyeti de önemli olup 15.000 ila 20.000 dolar arasında değişebilmekte, bu da onu ihtiyacı olan birçok aile için erişilemez kılmaktadır.
Bölüm 5: Katalizör Olarak Dijital Ortam: İnternet ve Sosyal Medyanın Rolü
5.1 Çevrimiçi Kumarın Yapısal Özellikleri
Dijital ortam, gençler arasında kumar bağımlılığının yayılmasında güçlü bir katalizör görevi görmektedir. Çevrimiçi kumarın bağımlılık potansiyeli, 7/24 erişilebilirlik, anında pekiştirme, yüksek hız ve oyun döngülerinin sıklığı gibi yapısal özellikleri sayesinde geleneksel formlara göre önemli ölçüde daha yüksektir. Dijital platformlar, zaman ve mekan sınırlamalarını ortadan kaldırarak kumar oyunlarını kişisel cihazlar aracılığıyla her an erişilebilir kılmaktadır. Türk gençliği arasında akıllı telefon ve internet penetrasyonunun yüksek seviyede olduğu göz önüne alındığında, bu durum hızlı bir şekilde dahil olma ve bağımlılık oluşumu için ideal koşulları yaratmaktadır.
5.2 Sosyal Medyada Pazarlama ve Etki
Yasa dışı kumar platformları, Türk gençliğini hedef alan agresif ve amaçlı bir pazarlama kampanyası yürütmektedir. Başlıca tanıtım kanalları, reklamların kullanıldığı ve kolay ve hızlı kazanç vaat eden etkileyicilerin (influencer) yer aldığı sosyal medya ve mobil uygulamalardır. Türk makamları, yasa dışı bahis tanıtımı yapan sosyal medya hesaplarını periyodik olarak engellemektedir, bu da sorunun boyutunu doğrulamaktadır. İstanbul’da yapılan bir araştırma, kumar platformlarının sosyal medya hesaplarını takip etme ile kullanıcıların kumar bağımlılığı düzeyi arasında istatistiksel olarak anlamlı bir ilişki olduğunu ortaya koymuştur. Yasa dışı operatörlerin pazarlama stratejileri yüksek teknoloji ile ayırt edilir: anlık bildirimler (push notifications), alttan açılan reklamlar (pop-under) ve ayrıca güven oluşturmak ve aciliyet hissi yaratmak için Türkçe yerelleştirilmiş içerik ve kültürel olarak yakın imgeler kullanılmaktadır.
5.3 Teknolojik Boşluklar ve Düzenleme Eksiklikleri
Yasa dışı platformların etkinliği, teknolojik boşlukların kullanılması ve devlet kontrolünün zayıflığından kaynaklanmaktadır. Yasa uygulamasındaki eksiklikleri aktif olarak istismar etmekte, yasal kısıtlamaları aşmakta ve devlet tekeli olan İDDAA’ya kıyasla daha avantajlı oranlar sunarak kullanıcıları çekmektedirler. Kontrol sistemindeki temel başarısızlıklar, dokuz yaşından küçük çocukların kumar sitelerine erişmesine olanak tanıyan yetersiz yaş doğrulama sistemleridir. Ayrıca, anonim işlemler için kripto para birimlerinin ve (kara para aklama skandalının merkezinde yer alan Papara gibi) fintech uygulamalarının yaygın kullanımı, düzenleyiciler ve kolluk kuvvetleri için ciddi engeller oluşturmaktadır.
Bu nedenle, gençlerin kumar oynamasıyla mücadele sadece bir halk sağlığı kampanyası değil, bir tür asimetrik siber savaştır. Site engelleme gibi geleneksel araçlara sahip olan devlet, uluslararası yasa dışı kumar endüstrisi şeklinde merkezi olmayan, esnek ve yüksek motivasyonlu bir rakibe karşı koyamamaktadır. Bu karşıtlık, devletten orantılı, teknolojik olarak gelişmiş karşı önlemler geliştirmesini gerektirmektedir.
Bölüm 6: Düzenleyici Paradoks: Türkiye’de Mevzuat ve Gerçeklik
6.1 Katı Yasal Çerçeve
Kağıt üzerinde Türkiye, bölgedeki en katı kumar düzenleme rejimlerinden birine sahiptir. Kumarhaneler 1998’de, devlet operatörleri dışındaki çevrimiçi kumar ise 2006’da yasaklanmıştır. Yasal kumar piyasası, milli piyango (Milli Piyango), at yarışı bahisleri (Türkiye Jokey Kulübü) ve spor bahislerini (İDDAA) içeren bir devlet tekelidir. 7258 sayılı Kanun, 5651 sayılı Kanun ve Türk Ceza Kanunu’nun 228. maddesini içeren kapsamlı yasal çerçeve, yasa dışı kumar organizasyonunu, reklamını ve finansal işlemlere aracılık edilmesini suç saymaktadır. Mevzuat, sadece operatörler için değil, aynı zamanda Türk yaklaşımının ayırt edici bir özelliği olarak, oyuncuların kendileri için de hapis ve büyük para cezaları dahil olmak üzere ağır cezalar öngörmektedir.
6.2 Hukuk Uygulamasının Etkisizliği
Yasaların katılığına rağmen, Türkiye’de yasa dışı çevrimiçi kumar gelişmektedir. Devletin ana taktiği, sayıları sürekli artan yasa dışı sitelere erişimi engellemektir: 2023’te 168.000 ve 2024’te 233.000. Ancak bu strateji, platformların hızla yeni alan adları altında yeniden faaliyete geçmesi nedeniyle büyük ölçüde sonuçsuz kalmakta ve onlarla mücadeleyi bir “kedi-fare oyununa” dönüştürmektedir. Cumhurbaşkanı Yardımcısı Cevdet Yılmaz da dahil olmak üzere üst düzey devlet yetkilileri, dijital kumarla mücadelenin “yeterli olmaktan uzak” olduğunu ve ulusal bağımlılıkla mücadele stratejisinde bir “kör nokta” olarak kaldığını kamuoyuna açıklamıştır.
6.3 Sosyokültürel ve Dilbilimsel Yönler
Türk mevzuatında ve kültüründe, “kumar” (kumarhanelerle ilişkilendirilen, dini açıdan kınanan ve yasa dışı olan) ve “şans oyunları” (yani devlet piyangoları ve bahisleri) kavramları arasında bir ayrım bulunmaktadır ve bunlar daha kabul edilebilir olarak algılanmaktadır. Bu dilsel ve kültürel nüans, gençlerde spor bahislerine katılımın “gerçek” bir kumar olarak algılanmadığı bir bilişsel çelişki yaratabilir, bu da potansiyel olarak katılım engellerini düşürür ve risklerin hafife alınmasına neden olur. Bununla birlikte, öğrenciler arasında yapılan bir araştırma, çoğunluğunun hem bahisleri hem de genel olarak kumarı “kötü alışkanlıklar” olarak gördüğünü göstermiştir.
| Tablo 2: Türkiye’nin Kumar Alanındaki Temel Mevzuatına Kısa Bir Bakış | |||
| Kanun / Yönetmelik | Temel Hükümler | Düzenleyici Kurum | İhlaller İçin Yaptırımlar |
| 7258 sayılı Bahis ve Şans Oyunları Kanunu | Spor bahislerini ve diğer şans oyunlarını düzenler. Lisans gerektirir. | Spor Toto Teşkilat Başkanlığı, Gençlik ve Spor Bakanlığı | Lisanssız operatörler için para cezaları, hapis cezası. |
| 5651 sayılı İnternet Ortamında Yapılan Yayınların Düzenlenmesi Hakkında Kanun | İnternet servis sağlayıcılarını, kumar siteleri de dahil olmak üzere yasa dışı içeriğe erişimi engellemekle yükümlü kılar. | Bilgi Teknolojileri ve İletişim Kurumu (BTK) | Talimatları yerine getirmeyen sağlayıcılar için idari para cezaları ve cezai sorumluluk. |
| Türk Ceza Kanunu, Madde 228 | Çevrimiçi dahil olmak üzere kumar oynamak için yer veya imkan sağlamayı suç sayar. | Kolluk Kuvvetleri | Organizatörler için hapis ve para cezaları. |
| 2013 tarihli mevzuat | Yasa dışı çevrimiçi oyunlara katılan bireysel oyunculara karşı yaptırımlar getirir. | Mali ve kolluk kuvvetleri | Oyuncular için para cezaları (£100 ila £500), operatörler ve mali aracılar için hapis cezası. |
Katı mevzuatın etkisiz yasa uygulamasıyla birleştiği bu düzenleyici paradoks, tehlikeli bir boşluk yaratmaktadır. Oyuncuları kriminalize ederek ve rekabetçi olmayan bir devlet tekelini destekleyerek, politika istemeden en savunmasız kullanıcıları, özellikle de gençleri, yırtıcı, düzenlenmemiş bir karaborsaya itmektedir. Devletin siteleri engelleme eylemleri, etkili olmaktan çok gösteri niteliğindedir ve yasa dışı pazarın finansal ve teknolojik altyapısına dokunmamaktadır, bu da siyasi irade eksikliği veya hatta iddia edilen yolsuzluk unsurlarıyla ilişkili olabilir.
Bölüm 7: Karşı Tedbirler: Önleme, Tedavi ve Devlet Politikası
7.1 Türkiye Yeşilay Cemiyeti’nin Rolü
Türkiye Yeşilay Cemiyeti (Yeşilay), Türkiye’de bağımlılıklarla mücadele sisteminde kilit bir sivil toplum aktörüdür. Tarihsel olarak alkol ve tütün bağımlılığıyla mücadele eden kuruluş, faaliyet alanını kumar ve teknoloji bağımlılığı gibi davranışsal bağımlılıkları da içerecek şekilde genişletmiştir. Yeşilay, bilimsel araştırmalar yürütmekte, önleyici projeler geliştirmekte ve yardım arayan insanların davranışları hakkında ana veri kaynağı olarak hizmet vermektedir; kumar bağımlılığının artışı konusunda ilk alarmı veren de bu kuruluştur. Yeşilay, aynı zamanda Türkiye Sağlık Politikaları Enstitüsü gibi devlet yapılarıyla işbirliği yaparak bağımlılıkla mücadele stratejileri geliştirmek için üst düzey diyalogda önemli bir katılımcıdır.
7.2 Tedavi Altyapısı ve Mevcut Boşluklar
Türkiye’de, maliyeti 15.000-20.000 dolar olarak tahmin edilen yataklı rehabilitasyon programları da dahil olmak üzere kumar bağımlılığı tedavisi için imkanlar mevcuttur. Başlıca tedavi yöntemleri davranışçı ve bilişsel-davranışçı terapidir (BDT). Ancak, klinik uygulamaların varlığına rağmen, Türkiye bağlamında kumar bağımlılığı tedavisinde psikoterapötik müdahalelerin (hem bireysel hem de grup) etkinliğine adanmış yayınlanmış bilimsel araştırmalarda belirgin bir eksiklik gözlemlenmektedir. Uygulama ile bilim arasındaki bu uçurum, bilimsel temelli ve kültürel olarak uyarlanmış tedavi modellerinin geliştirilmesini ve uygulanmasını engelleyebilir, bu da yardım sağlama sisteminde ciddi bir boşluktur.
7.3 Devlet Politikası ve Sorunun Kabulü
Türkiye’de en üst düzeyde, çeşitli bakanlıkların ve kurumların çabalarını koordine eden Bağımlılıkla Mücadele Yüksek Kurulu adında kurumlar arası bir yapı bulunmaktadır. Bu çalışma kapsamında, psikoaktif madde kullanımıyla mücadelede ve okullarda dijital güvenlik programlarının uygulanmasında belirli bir ilerleme kaydedilmiştir. Ancak, daha önce de belirtildiği gibi, devletin üst düzey yetkilileri çevrimiçi kumarın ulusal stratejide ciddi bir başarısızlık ve “kör nokta” olduğunu açıkça kabul etmektedir. Ulusal bir eylem planı geliştirilmesi çağrısı bulunmaktadır, ancak toplumda ve uzmanlar arasında bunun uygulanması için siyasi irade olup olmadığı konusunda şüphecilik devam etmektedir, çünkü etkili bir mücadelenin etkili finansal çıkarları etkileyebileceği ve istenmeyen bağlantıları ortaya çıkarabileceği düşünülmektedir. Dolayısıyla, sistemik bir aksaklık gözlemlenmektedir: halk sağlığı yapıları (Yeşilay’ın şahsında) krizi tespit ederek “sensör” işlevini başarıyla yerine getirirken, siyasi ve yasa uygulayıcı aygıt, alınan sinyallere yanıt olarak kararlı ve etkili eylemlerde bulunamamaktadır.
Bölüm 8: Sonuç ve Stratejik Öneriler
8.1 Temel Bulguların Sentezi
Analiz, Türkiye’deki genç neslin çevrimiçi kumar şeklinde ciddi ve artan bir halk sağlığı tehdidiyle karşı karşıya olduğunu göstermektedir. Bu kriz, bir “mükemmel fırtına” faktöründen kaynaklanmaktadır: kumara erken yaşta başlama, yasa dışı operatörler tarafından yürütülen agresif ve teknolojik olarak gelişmiş pazarlama ve katı yasaklarla zayıf yasa uygulamasının birleşimiyle tehlikeli bir karaborsanın gelişmesine fiilen katkıda bulunan paradoksal bir devlet politikası. Mevcut müdahale sistemi parçalı ve etkisizdir, bu da ulusal stratejinin derhal gözden geçirilmesini gerektirmektedir.
8.2 Kapsamlı Bir Müdahale İçin Öneriler
Bu zorluğa etkili bir şekilde karşı koymak için kapsamlı, çok katmanlı bir yaklaşım gereklidir.
8.2.1 Politika Yapıcılar ve Düzenleyiciler İçin:
- Paradigma Değişikliği: Tamamen yasaklayıcı ve cezalandırıcı bir modelden, önceliğin zararı azaltma ve savunmasız nüfus gruplarını koruma olduğu halk sağlığı odaklı bir modele geçiş yapmak.
- Altyapıya Odaklanma: Vurguyu etkisiz web sitesi engellemesinden, yasa dışı kumarın finansal ve teknolojik altyapısıyla mücadeleye kaydırmak. Bu, kumar işlemleri bağlamında fintech şirketlerinin ve kripto para dolaşımının düzenlenmesinin sıkılaştırılmasını içerir.
- Politikanın Bilgiyle Desteklenmesi: Gerekçeli bir politika geliştirmek için gerekli olan güvenilir verileri elde etmek amacıyla gençler arasında kumar sorunu üzerine ulusal düzeyde temsili bir epidemiyolojik araştırma yapmak.
- Devlet Tekelinin Yeniden Değerlendirilmesi: Sıkı tüketici koruma mekanizmalarına (katı yaş doğrulaması, bahis limitleri ve zorunlu kendi kendini dışlama araçları dahil) sahip, düzenlenmiş, rekabetçi bir pazar oluşturmanın, kullanıcıları karaborsadan uzaklaştırmak için daha etkili bir strateji olup olmayacağını analiz etmek.
8.2.2 Sağlık Sistemi ve STK’lar İçin:
- Bilimin Geliştirilmesi: Mevcut boşluğu doldurmak için Türkiye’de kumar bağımlılığının tedavisine yönelik kültürel olarak uyarlanmış psikoterapötik yöntemlerin geliştirilmesi ve etkinliğinin değerlendirilmesine yönelik bilimsel araştırmaların finansmanını artırmak.
- Önleme ve Bilgilendirme: Gençleri, ebeveynleri ve eğitimcileri hedef alan geniş ölçekli ulusal bilgilendirme kampanyaları geliştirmek ve başlatmak. Kampanyalar, çevrimiçi kumarın özel risklerini ve yasa dışı operatörler tarafından kullanılan taktikleri açıklamalıdır.
- Erken Teşhis: Kumar bağımlılığı taramasını, gençlerin standart ruh sağlığı koruma programlarına ve okul sağlık sistemine entegre etmek.
8.2.3 Eğitim ve Teknoloji Sektörü İçin:
- Eğitim Programları: Ulusal okul müfredatına, kumarla ilgili risklerin zorunlu olarak ele alındığı dijital okuryazarlık ve internet güvenliği modüllerini dahil etmek.
- Platform Sorumluluğu: Sosyal ağlardan ve teknoloji şirketlerinden, yasa dışı kumar oyunlarını tanıtan ve Türk kullanıcıları hedef alan reklam ve içeriğin proaktif olarak tespit edilmesi ve kaldırılması konusunda daha fazla sorumluluk talep etmek.